دانش ارتودنسی بعنوان قلمروی از دانش کلی بشری مرهون کوشش و پایداری مردان بزرگ تاریخش است که توانستند با آمیختن عصاره هوش و اکسیر تلاش، دقیق ترین اسرار را از دل طبیعت بیرون کشند. از طرفی نگاهی گذرا بر روندی که دانش ارتودنسی را به مختصات کنونی رسانده است اضافه بر نیکداشت این بزرگان تا ابد زنده، درک بهتری از امکانات و پتانسیل های درمانی ارتودنسی، سیر این دانش و فرداهای روشنش را ارائه خواهد نمود.

ارتودنسی در دوران باستان

گرچه هر قلمی نمی تواند براحتی خط انکاری بر روی نقش جذابیت چهره (که در مرکز اهداف درمان ارتودنسی قرار دارد) در تعاملات شکل گرفته بین نخستین اجداد نسل بشر، آدم و حوا بکشد اما شواهد یافت شده تاریخی نشان می دهد که سپیده دم انجام درمان های ارتودنسی  اولین بار حدود ۳۰۰۰ سال پیش در جوار اهرام مصر دمید جایی که شواهد روشنی از بکار گرفتن قطعات فلزی و بافت های الاستیک فرآوری شده از بدن حیوانات در دستگاههای اولیه ارتودنسی، بر روی دندان های اجساد مومیایی شده را نشان داد.  در یونان باستان به نگارش .آمد با ظهور بقراط پدر علم پزشکی (۴۶۰ -۳۳۷ قبل میلاد) مرزی بین خرافات و دانش پزشکی ایجاد شد و در سال های ابتدایی تاریخ میلادی، نخستین متون در مورد درمان های ارتودنسی توسط سلسوس (۲۵سال قبل میلاد تا ۵۰سال بعد از میلاد )در یونان باستان به نگارش در .آمد

ارتودنسی در اروپا

هر چند سایه افول علمی بشر در قرون وسطی بر روی دانش ارتودنسی هم سنگینی نمود، اما روشنایی پس از این تاریکی توانست دانش ارتودنسی را مبدل به پیشروترین زمینه در علوم دندانپزشکی نماید. ورود به قرن ۱۶ میلادی روش علمی را میهمان دوباره خانه دندانپزشکی گرداند. در آن زمان کاربرد عبارت جراح دندان (Operators for the teeth) بجای واژه ی دندانپزشک رواج داشت و کلمه ی Regulatory برای اشاره به ارتودنسی بکار گرفته می شد تا اینکه در قرن ۱۸، فرانسویان تولد Pierre Fauchard  (شکل ۱) را که ملقب به پدر ارتودنسی شد، جشن گرفتند. وی پایه های ارتودنسی در زمینه مکانیک های حرکت دندانی و اصول درمانی را مستحکم ساخت و ابتدایی ترین دستگاههای ارتودنسی زبانی را طراحی نمود. هم زمان آناتومیست مشهور John Hunter به توصیف اصول ابتدایی رشد و نمو فکین و دندان ها پرداخت و در ادامه شاگردش Joseph Fox برای تشریح دقیق تر مشکلات و ناهنجاری های ارتودنسی آن ها را دسته بندی نمود. با گسترش مرزهای این علوم زمینه برای نام گذاری حیطه ی نوینی از دانش بشری فراهم آمد و برای اولین بار در سال ۱۸۴۱، Joachim Lefoulon فرانسوی از واژه ی Orthodontosie برای این قلمرو علمی جدید، استفاده نمود.  این واژه مرکب از دو کلمه یونانی Orthos (به معنی راست و درست) و Odont (به معنی دندان) بود و اشاره بر دانشی داشت که مرتب و ردیف کردن دندان ها هدف عمده آن بود. با شناخته شدن اصول رشد و تکامل فک و صورت درمان های ارتوپدی مبتنی بر رشد فک و صورت نیز به بدنه ارتودنسی پیوست. هر چند ازین پس بسرعت صفحات جدیدی بر دانش ارتودنسی در زمینه دستگاهها و روش ها افزوده شد اما تاریخ منتظر تکاپوی مردان دیگری در آنسوی کره زمین بود تا معیارهای دقیق تری برای تشخیص، دسته بندی، درمان، اصول تکاملی و زیبایی ایده آل صورتی در علم ارتودنسی و پزشکی را بنا نهند.

ارتودنسی در آمریکا

پس از تلاش های اروپاییان که از قرن ۱۶ میلادی در جولانگه دانش ارتودنسی شروع شد در اواسط قرن نوزدهم نوبت به تاخت و تاز آمریکاییان در این آوردگاه رسید. در این سالیان با شروع به کار انجمن دندانپزشکان آمریکا (American Dental Association – ADA – 1834)، نخستین مجله دندانپزشکی دنیا (American Journal of Dental Science – 1839) و اولین دانشکده دندانپزشکی آمریکا (Baltimore – 1840)، دانش دندانپزشکی وارد عصر جدیدی در آمریکای شمالی شد. اولین عنوان در مجله دندانپزشکی توسط Solyman Brown در مورد اهمیت منظم سازی دندان های کودکان نوشته شد و با انتشار کتب و تحقیقات به شیوه نوین علمی، روش های بی حسی و جراحی در دندانپزشکی گسترده تر گردیدند. برنامه ریزی دقیق، منظم و تحسین برانگیز آمریکاییها در قرن نوزدهم و پیشرفت همزمان ابزارهای برقی چون تلفن، دستگاه چاپ و رادیوگرافی سبب شد تا آنان با چنبره زدن بر علوم دندانپزشکی وارد قرن بیستم گردند. دانش ارتودنسی در این سالیان با ابداعات و گسترش تکنیک های درمان بیماران شکاف کام و لب توسط Norman Kingsley، تعیین محدوده های بیولوژیک حرکت دندان، انواع حرکت دندانی و فرضیاتی در مورد نیروی مطلوب ارتودنسی بوسیله John Nutting Farrar ( شکل ۲، وی بواسطه تلاش فراوانش عنوان پدر ارتودنسی آمریکا را دریافت نمود)، ورود معیارهای زیبایی صورت در علوم پزشکی توسط کوشش های Calvin S Case بر روی درمان های ارتوپدی صورتی در ارتودنسی (ارتودنسی فانکشنال) و شدت یافتن مباحث علت شناسی مشکلات و ناهنجاری های ارتودنسی، وارد دروازه های قرن بیستم میلادی شد.

ارتودنسی در قرن بیستم

تلاش های پیشینیان سبب شد تا با ورود به قرن بیستم میلادی زمینه لازم برای گسترش و استقلال بیش از پیش دانش ارتودنسی توسط Edward H Angle (شکل ۳) فراهم آید. وی در ابعاد مختلف دانش ارتودنسی چون تشخیص، دسته بندی و علت شناسی ناهنجاری های دندانی فکی، طراحی، ساخت و بکارگرفتن دستگاههای نوین ارتودنسی، درک اصول زیبایی شناسی صورت و ارائه مبانی فلسفی درمان های ارتودنسی تاثیر عمیقی نهاد و با تاسیس نخستین انجمن تخصصی در دندانپزشکی بنام انجمن ارتودنتیست های آمریکا (American Association of Orthodontists – 1900)، اولین مجله علمی تخصصی در دندانپزشکی بنام The American Orthodontist (1907) و بنا نهادن اولین مدرسه ارتودنسی آمریکا که در آن تاکید بیشینه ای بر روی مباحث جنین شناسی، بافت شناسی، آناتومی و فوتوگرافی می شد زمینه به تحقق رساندن آرزوی دیرینه اش یعنی انشعاب ارتودنسی بعنوان اولین رشته تخصصی دندانپزشکی و دومین رشته تخصصی در کل دانش عظیم بالینی پزشکی را فراهم آورد. این مهم در سال آخر زندگی وی (۱۹۲۹)، توسط تلاش بدون وقفه شاگرد باهوش و فعالش Charles H Tweed و با رای هیات قانون گذاری آریزونا بانجام رسید و نام Tweed بعنوان اولین متخصص ارتودنسی دنیا، رسما به ثبت رسید. هر چند دانش تخصصی ارتودنسی در یک سالگی (آگوست سال ۱۹۳۰) با از دست دادن پدرش Angle، طعم تلخ یتیمی را به زیر زبان کشید اما شاگردان این دانشمند، انقلاب تخصصی علمی برپا شده توسط او را به سراسر کره زمین صادر نمودند. انجمن های ارتودنسی پس از بنیان نهادن نخستین انجمن در آمریکا بسرعت در سرتاسر دنیا رو به گسترش نهادند و انجمن های ارتودنسی اروپا (۱۹۰۷)، ژاپن (۱۹۲۲) و … بتدریج شکل گرفتند تا شمار انجمن های ارتودنسی، امروز به حدود ۹۰ انجمن فعال برسد. هنوز هم پس از گذشت یک قرن، سایه اندیشه های ژرف Angle در زمینه های مختلف این دانش چون طراحی دستگاههای ارتودنسی ثابت، مبانی تشخیصی و طبقه بندی ناهنجاری ها، اصول زیبایی شناسی صورت و … سنگینی می نماید.با گسترده شدن آفتاب ارتودنسی در پهنه ی گیتی و بالا گرفتن نشر کتب و مجلات در این حیطه، بسرعت فاصله دانش تخصصی ارتودنسی از بدنه دندانپزشکی فزونی یافت و عرصه های جدیدی از مباحث مطالعاتی رشد طولانی مدت و وسیع سر و صورت قبل و پس از تولد، آنتروپولوژیک، بافت شناسی، ایمونولوژی، تغذیه، هماتولوژی، غدد درون ریز، داروشناسی، رادیوگرافیک، زیبایی شناسی، فرهنگی، جامعه شناسی، روانشناسی، مکانیک، متالوژی، بیولوژی و … وارد عرصه ارتودنسی مدرن گردیدند.شدت یافتن رشد علمی و پیشرفت تکنولوژی طی جنگ های جهانی اول و دوم (شکل ۴)، زمینه لازم جهت گسترش بحث های وسیع در مورد طراحی دستگاههای ارتودنسی، آنالیزهای زیبایی صورت و دندان ها، معیارهای تشخیصی، دقیق سازی طرح درمان ها، استفاده از ظرفیت های بیولوژیک رشد و تکامل انسان در درمان های ارتودنسی، سن مناسب مداخلات درمانی، ثبات بلند مدت نتایج درمانی، بکارگیری روشهای جراحی فک و صورت، جراحی بینی و پلاستیک در ارتودنسی و … فراهم آورد.با آغاز انقلاب انفورماتیک و عصر تکنولوژی های نوین، ارتودنسی به سمت روش های کاهش دادن زمان درمان، ارتقا تکنیک های ارتودنسی نامرئی، آنالیزهای هوشمند و دیجیتالی، درمان های محافظه کارانه، پیشگیری و هدایت رویشی دندان ها، ساخت دستگاههای ارتودنسی اختصاصی برای هر بیمار، بهره گیری از روش های پیشرفته رادیوگرافی و پیش بینی درمان ها و …. حرکت نمود تا افق های گسترده تری را برای فرداهایش بانتظار نشیند.

ارتودنسی در ایران:

هر چند تاکنون باستان شناسان نتوانسته اند شواهدی مبنی بر نقش و کاربرد ارتودنسی در زندگی اجداد ما ایرانیان از دل خاک میهن عزیزمان، بیرون بکشند اما به روشنی می توان مستندات تاریخی دال بر ورود ارتودنسی مدرن در سال های آغازین قرن ۱۴ هجری خورشیدی به مرزهای ایران را یافت. در این زمان (۱۳۱۳) تالارهای بزرگ نخستین دانشگاه مدرن ایران یعنی دانشگاه تهران، پذیرای دانشجویان دندانپزشکی از سراسر وطن گردید و دانش ارتودنسی نوین به همت پروفسور حسن ریاض به سیطره ذهن دندانپزشکان ایرانی درآمد. در آخرین سالهای دهه ۵۰ با گسترده شدن مفاهیم ارتودنسی، زمینه لازم جهت آغاز بکار نخستین بخش تخصصی ارتودنسی ایران در دانشگاه تهران فراهم آمد و بتدریج فارغ التحصیلان این رشته بعنوان متخصص ارتودنسی (شکل ۵) فعالیت طبابت خود را در پهنه ای به وسعت ایران، آغاز نمودند. پس از

چند سال انجمن ارتودنتیست های ایران (۱۳۵۶) به کوشش پروفسور علی اکبر بهرمان تاسیس شد و مجله این انجمن هم فعالیت خود را شروع نمود